ความเป็น “โบราณ” ของจิตสำนึก:
การวิเคราะห์แนวคิดเรื่องความไร้กาลเวลาของความตระหนักรู้ในคำสอนของ Osho
บทนำ
ในถ้อยคำที่ Osho กล่าวถึงความเป็น “ancient” ของตนเองนั้น เขาไม่ได้ใช้คำดังกล่าวในความหมายเชิงประวัติศาสตร์หรือชีวประวัติ หากแต่ใช้เป็นเครื่องมือทางปรัชญาเพื่อชี้ไปยังสถานะพื้นฐานของจิตสำนึก (consciousness) ซึ่งไม่อาจถูกกำหนดด้วยกรอบของเวลา ปริมาณ หรือการเกิดดับแบบชีวภาพได้ บทความนี้มุ่งวิเคราะห์แนวคิดดังกล่าวในเชิงวิชาการ โดยพิจารณาความแตกต่างระหว่าง “ร่างกาย–จิต–ความตระหนักรู้” และผลของการตระหนักถึงความไร้กาลเวลานี้ต่อโครงสร้างอัตลักษณ์ของมนุษย์
⸻
1. ความหมายของ “ancient” นอกกรอบเวลาเชิงเส้น
โดยทั่วไป คำว่า ancient หมายถึงสิ่งที่มีอายุยาวนานในอดีตเมื่อเทียบกับปัจจุบัน ซึ่งยังคงตั้งอยู่บนสมมติฐานของเวลาเชิงเส้น (linear time) อย่างไรก็ตาม Osho ตั้งใจทำลายกรอบความหมายดังกล่าวโดยชี้ว่า “ความเป็นโบราณ” ที่เขากล่าวถึง มิได้เกี่ยวข้องกับจำนวนปี หากแต่หมายถึงสภาวะที่ไม่ขึ้นกับเวลาโดยสิ้นเชิง
ในบริบทนี้ ancient ไม่ได้แปลว่า “เก่า” แต่แปลว่า ไม่เคยเริ่มต้น เพราะสิ่งใดก็ตามที่มีจุดเริ่ม ย่อมอยู่ภายใต้โครงสร้างของเวลา และสามารถถูกนับ ถูกวัด และถูกจัดวางในลำดับเหตุการณ์ได้ สิ่งที่ Osho เรียกว่า “ancient” จึงเป็นสิ่งที่อยู่นอกระบบการนับเวลาแต่แรก
⸻
2. การแยกเชิงภววิทยา: ร่างกายกับความตระหนักรู้
Osho วางฐานคิดสำคัญด้วยการแยก “ร่างกาย” ออกจาก “ความตระหนักรู้” อย่างชัดเจนในเชิงภววิทยา
• ร่างกายมีการเกิด เติบโต เสื่อม และตาย
• ร่างกายสามารถถูกสังเกต วัด และอธิบายด้วยวิทยาศาสตร์ชีวภาพ
• อายุของร่างกายจึงเป็นข้อมูลเชิงวัตถุ (objective data)
ในทางตรงข้าม ความตระหนักรู้ (awareness) ไม่ปรากฏในฐานะวัตถุ หากแต่เป็น เงื่อนไขของการรับรู้ทั้งหมด มันคือสิ่งที่ทำให้การรับรู้ร่างกาย ความคิด และอารมณ์เป็นไปได้ตั้งแต่แรก ดังนั้น ความตระหนักรู้จึงไม่สามารถมี “สูติบัตร” ได้ เพราะมันไม่ใช่สิ่งที่ปรากฏขึ้นภายในเวลา แต่เป็นสิ่งที่เวลาเองปรากฏอยู่ภายใน
⸻
3. ความไร้กาลเวลา (Timelessness) กับความสดใหม่ของปัจจุบัน
ประเด็นสำคัญในคำพูดของ Osho คือการยืนยันพร้อมกันสองสิ่งที่ดูเหมือนขัดแย้งกัน คือ
1. ความตระหนักรู้เก่าแก่เท่าดาวดวงแรก
2. ความตระหนักรู้สดใหม่เท่ากับขณะปัจจุบัน
ในเชิงวิชาการ ความขัดแย้งนี้คลี่คลายได้เมื่อเข้าใจว่า “ความไร้กาลเวลา” ไม่ได้หมายถึงการดำรงอยู่นานมาก แต่หมายถึง การไม่ถูกกำหนดโดยอดีตหรืออนาคตเลย ความตระหนักรู้ไม่สะสมประสบการณ์ ไม่เก็บความทรงจำ และไม่เคลื่อนที่จากอดีตสู่ปัจจุบัน หากแต่เป็นปัจจุบันอย่างสมบูรณ์เสมอ
ความสดใหม่นี้จึงไม่ใช่ความใหม่เชิงเวลา แต่เป็นความใหม่เชิงโครงสร้าง—การไม่ปนเปื้อนด้วยอดีต
⸻
4. การสลาย “เรื่องเล่าของตัวตน”
Osho ชี้ว่า เมื่อบุคคลไม่ตระหนักถึงความไร้กาลเวลาของความตระหนักรู้ เขาจะระบุตัวตนกับ “เรื่องเล่าชีวิต” ได้แก่
• ประวัติส่วนตัว
• บทบาททางสังคม
• ความสำเร็จและความล้มเหลว
• ความทรงจำและบาดแผล
เรื่องเล่านี้สร้างอัตลักษณ์ที่มีขอบเขต มีจุดเริ่ม และมีจุดจบ ซึ่งกลายเป็นแหล่งกำเนิดของความกลัว การเปรียบเทียบ และความทุกข์ เมื่อการตระหนักรู้ถึงความเป็น “ancient” เกิดขึ้น เรื่องเล่าเหล่านี้ไม่ได้ถูกทำลายด้วยการปฏิเสธ แต่ถูกลดสถานะลงเป็นเพียงปรากฏการณ์ภายในความตระหนักรู้ ไม่ใช่ตัวตนแท้จริง
⸻
5. ความเป็นนิรันดร์ในฐานะคุณสมบัติร่วมของสรรพสิ่ง
ผลที่ตามมาของการตระหนักถึงความไร้กาลเวลา ไม่ได้หยุดอยู่ที่ระดับปัจเจก Osho ชี้ว่า บุคคลจะเริ่มรับรู้ความเป็นนิรันดร์เดียวกันนี้ในสรรพสิ่งรอบตัว ตั้งแต่เสียงหัวเราะของเด็ก ไปจนถึงภูเขาเก่าแก่
ในเชิงปรัชญา นี่คือการสลายกรอบคิดแบบแบ่งแยก (subject–object dualism) เพราะความแตกต่างระหว่าง “ผู้รู้” และ “สิ่งที่ถูกรู้” ไม่ได้อยู่ที่ระดับของความตระหนักรู้ หากแต่อยู่เพียงในรูปแบบของการแสดงออก
⸻
6. ความลึกของการมีอยู่แทนอายุทางชีวภาพ
ในมุมมองของ Osho อายุทางชีวภาพไม่มีความหมายเชิงคุณค่า สิ่งที่มีความหมายคือ “ความลึกของการอยู่” (depth of presence) ซึ่งสะท้อนถึงระดับของการตระหนักรู้ในขณะปัจจุบัน บุคคลที่อายุน้อยอาจมีความลึกนี้มากกว่าผู้สูงวัย และในทางกลับกัน อายุจึงไม่ใช่ตัวบ่งชี้คุณภาพของการมีชีวิต
⸻
บทสรุป
คำกล่าวของ Osho เกี่ยวกับความเป็น “ancient” มิใช่ถ้อยคำเชิงเปรียบเปรย หากแต่เป็นข้อเสนอเชิงภววิทยาเกี่ยวกับธรรมชาติของจิตสำนึก ความตระหนักรู้ไม่มีจุดเริ่มต้น ไม่มีอายุ และไม่อยู่ภายใต้โครงสร้างของเวลา การตระหนักถึงความจริงนี้นำไปสู่การคลายอัตลักษณ์แบบยึดติดเรื่องเล่า และเปิดพื้นที่ให้การมีอยู่ในปัจจุบันอย่างเต็มรูปแบบ
ในท้ายที่สุด สิ่งที่ Osho เชื้อเชิญไม่ใช่การเชื่อ แต่คือการตรวจสอบโดยตรงผ่านประสบการณ์ของการรู้ตัวเอง—สิ่งที่ “มีมาเสมอ” ก่อนคำว่าอดีต ปัจจุบัน และอนาคตจะถูกนิยามขึ้นมา
⸻
7. สถานะเชิงญาณวิทยาของความตระหนักรู้
(Epistemological Status of Awareness)
ในกรอบญาณวิทยาคลาสสิก ความรู้มักถูกอธิบายผ่านความสัมพันธ์ระหว่าง
ผู้รู้ (knower) – สิ่งที่ถูกรู้ (known) – กระบวนการรู้ (knowing)
อย่างไรก็ตาม แนวคิดของ Osho ทำให้โครงสร้างนี้เกิดปัญหาเชิงตรรกะ กล่าวคือ
ความตระหนักรู้ไม่อาจถูกจัดอยู่ในฐานะ “ผู้รู้” แบบอัตตา (egoic subject) และไม่อาจถูกจัดเป็น “วัตถุแห่งความรู้” ได้เช่นกัน
ความตระหนักรู้ในความหมายของ Osho คือ เงื่อนไขก่อนการแบ่งแยกเชิงญาณวิทยา
(pre-epistemic condition)
กล่าวคือ
• ก่อนจะมี “ฉันรู้”
• ก่อนจะมี “สิ่งที่ถูกรู้”
• ต้องมี “การรู้” ในฐานะสนาม (field) เสียก่อน
ดังนั้น ความตระหนักรู้จึงไม่ใช่ความรู้ชนิดหนึ่ง แต่เป็น เงื่อนไขของความเป็นไปได้ของความรู้ทั้งหมด การเรียกมันว่า “ancient” จึงเท่ากับการยืนยันว่า เงื่อนไขนี้ไม่ขึ้นกับการเรียนรู้ ประสบการณ์ หรือเวลาเชิงชีวประวัติ
⸻
8. ความตระหนักรู้กับเวลา: การวิพากษ์เวลาเชิงปรากฏการณ์
(Phenomenology of Time)
หากพิจารณาเชิงปรากฏการณ์วิทยา (phenomenology) เวลาไม่ได้เป็นเพียงโครงสร้างทางฟิสิกส์ แต่เป็น ประสบการณ์ที่ถูกรับรู้ ผ่านความทรงจำ (retention) และความคาดหวัง (protention)
Osho ชี้ให้เห็นว่า
• ความคิดดำรงอยู่ในเวลา
• ความทรงจำเป็นอดีต
• ความคาดหวังเป็นอนาคต
แต่ความตระหนักรู้ไม่ดำรงอยู่ในโครงสร้างนี้ มันไม่เคลื่อนไปตามเส้นเวลา หากแต่เป็น ฉากหลังนิ่ง (atemporal background) ที่ประสบการณ์ของเวลาเกิดขึ้น
ในเชิงวิชาการ นี่คือการปฏิเสธแนวคิดที่ว่า “จิต = กระบวนการในเวลา” และเสนอว่า
เวลาเป็นปรากฏการณ์ภายในจิตสำนึก ไม่ใช่กรอบที่จิตสำนึกอาศัยอยู่
ดังนั้น การกล่าวว่าความตระหนักรู้ “เก่าแก่เท่าดาวดวงแรก” จึงไม่ได้หมายถึงการมีอยู่ยาวนานในอดีต แต่หมายถึงการ ไม่ถูกจำกัดโดยลำดับก่อน–หลังเลยตั้งแต่ต้น
⸻
9. การวิพากษ์อัตลักษณ์เชิงชีวประวัติ
(Critique of Narrative Identity)
ในจิตวิทยาและปรัชญาร่วมสมัย อัตลักษณ์ของบุคคลมักถูกอธิบายผ่าน narrative identity คือเรื่องเล่าที่บุคคลสร้างขึ้นเพื่อให้ชีวิตมีความต่อเนื่องและความหมาย
Osho ไม่ได้ปฏิเสธการมีอยู่ของเรื่องเล่าเหล่านี้ แต่ชี้ว่า
อัตลักษณ์เชิงชีวประวัติเป็น โครงสร้างทางจิต (construct) ไม่ใช่ฐานภววิทยา (ontological ground)
เมื่อบุคคลระบุตัวตนกับเรื่องเล่า
• ความสูญเสียในอดีตกลายเป็นบาดแผลถาวร
• ความกลัวอนาคตกลายเป็นแรงกดดัน
• ตัวตนถูกจำกัดด้วยกรอบเวลา
การตระหนักถึงความเป็น “ancient” ของความตระหนักรู้ จึงเป็นการ ถอนการระบุตัวตน (de-identification) จากโครงสร้างเชิงเวลา โดยไม่ทำลายการทำงานของชีวิตประจำวัน แต่ทำลายเพียงการยึดถือว่ามันคือ “ตัวเรา”
⸻
10. ความเป็นสากลของจิตสำนึก
(Universality of Consciousness)
Osho ขยายผลของการตระหนักรู้จากระดับปัจเจกไปสู่ระดับสากล โดยชี้ว่า ความตระหนักรู้เดียวกันนี้ปรากฏในทุกรูปแบบของชีวิตและธรรมชาติ
เชิงภววิทยา นี่คือการเสนอว่า
ความแตกต่างระหว่างมนุษย์ เด็ก ภูเขา หรือดวงดาว
ไม่ใช่ความแตกต่างของ “ความเป็นอยู่” (being)
แต่เป็นความแตกต่างของ รูปแบบการปรากฏ (mode of manifestation)
แนวคิดนี้ทำลายกรอบมนุษย์เป็นศูนย์กลาง (anthropocentrism) และเสนอว่ามนุษย์ไม่ได้ “ครอบครอง” จิตสำนึก แต่เป็นเพียงหนึ่งในช่องทางที่จิตสำนึกแสดงตัว
⸻
11. นัยเชิงจริยศาสตร์ของความไร้กาลเวลา
(Ethical Implications)
แม้ Osho จะไม่เสนอระบบจริยศาสตร์แบบบรรทัดฐาน (normative ethics) แต่การตระหนักถึงความไร้กาลเวลาของจิตสำนึกมีผลเชิงจริยธรรมโดยตรง กล่าวคือ
• ความรุนแรงลดลง เพราะการแบ่งแยกระหว่าง “ฉัน–เขา” อ่อนตัว
• ความโลภลดลง เพราะตัวตนที่ต้องสะสมเพื่ออนาคตคลายตัว
• ความกลัวความตายลดลง เพราะตัวตนที่ตายได้ถูกเห็นว่าไม่ใช่ตัวตนแท้
จริยธรรมในที่นี้ไม่ได้เกิดจากกฎ แต่เกิดจาก โครงสร้างการรับรู้ที่เปลี่ยนไป
⸻
12. บทสรุปเชิงทฤษฎี
แนวคิด “ancient consciousness” ของ Osho เป็นข้อเสนอเชิงอภิปรัชญาที่รุนแรงในเชิงทฤษฎี เพราะมัน
1. ปฏิเสธการกำหนดจิตสำนึกด้วยเวลา
2. แยกความตระหนักรู้ออกจากโครงสร้างชีวภาพและชีวประวัติ
3. ทำลายอัตลักษณ์เชิงเรื่องเล่าโดยไม่ทำลายการดำรงชีวิต
4. เสนอฐานของความเป็นสากลที่ไม่ต้องพึ่งระบบความเชื่อ
ในระดับลึกที่สุด Osho ไม่ได้เสนอ “ทฤษฎีใหม่” แต่เสนอ การเปลี่ยนตำแหน่งของการยืนอยู่ จากผู้ที่อยู่ในเวลา ไปสู่สิ่งที่เวลาเกิดขึ้นภายใน
และสิ่งนั้น—
ไม่เคยเกิด
จึงไม่อาจแก่
และจึงถูกเรียกว่า
ancient
#Siamstr #nostr #osho
