Houthi-basis, of toch iets anders? Onderzoekers open bronnen worstelen ermee
"Ten noordwesten van Sanaa, 15.437790°, 44.156274°." Aan de hand van satellietbeelden dacht een anonieme X-gebruiker de exacte locatie van een ondergrondse Houthi-basis in Jemen te hebben geïdentificeerd.
Het account - @VleckieHond - houdt zich al jaren bezig met osint (dat staat voor open source intelligence): het gebruiken van publiek toegankelijke bronnen, zoals video's op sociale media en satellietbeelden, om informatie te verifiëren. Het account staat te boek als zeer betrouwbaar en wordt gebruikt als bron door gerenommeerde denktanks als het Amerikaanse Institute for the Study of War (ISW).
Vier weken na het bericht, op 28 april, voerde het Amerikaanse leger een luchtaanval uit op precies die locatie. "Oké, het is tijd om mijn fouten onder ogen te zien", schreef het account enkele uren na de aanval. Volgens aan de Houthi's gelieerde media was er op die locatie geen Houthi-basis en vielen er alleen burgerdoden.
Het mea culpa maakt veel los, blijkt uit de reacties onder het bericht. Zo houdt een deel van de X-gebruikers het account verantwoordelijk voor de dood van twee Jemenitische gezinnen. De NOS heeft geprobeerd om contact op te nemen met de persoon achter het account, die overigens zelf aangeeft dat het Amerikaanse leger zijn locatiegegevens vrijwel zeker niet van X haalt.
'Niet heel waarschijnlijk'
Hoewel bekend is dat legers sociale media nauwlettend in de gaten houden om inlichtingen te vergaren, noemt osint-expert Wim Zwijnenburg het niet heel waarschijnlijk dat de aanval alleen werd uitgevoerd door de melding van @VleckieHond. Zwijnenburg schrijft regelmatig voor Bellingcat, een collectief van burgerjournalisten dat met behulp van openbare bronnen onderzoek doet.
"De Amerikanen maken gebruik van uiteenlopende inlichtingenmiddelen: van spionagedrones tot informanten." Zo stelt de VS een lijst op met militaire doelwitten, zegt Zwijnenburg. "Of die lijst klopt, is een ander verhaal. De Amerikanen maken regelmatig fouten."
Hoe dan ook is het leger dat bombardeert verantwoordelijk, maar de kwestie met de Houthi's roept wel de vraag op waar de grens ligt tussen het controleren van de macht en het in kaart brengen van militaire doelwitten. Het is niet de eerste keer dat dit leidt tot ethische dilemma's.
Er zijn talloze accounts zoals @VleckieHond, die in hun vrije tijd en op eigen initiatief osint gebruiken en hun bevindingen op X delen. "Over het algemeen zijn dat mensen met bepaalde vaardigheden en een gezonde dosis wantrouwen jegens machthebbers", zegt Zwijnenburg. "Zij gebruiken hun kennis om onrecht aan het licht te brengen. Ze doen erg belangrijk werk."
"In 2014 was er bijvoorbeeld een account dat heel goed werk deed rond de burgeroorlog in Syrië", legt hij uit. "Het Syrische leger beweerde dat het een legitiem militair doelwit had aangevallen, maar dat account kon aan de hand van open bronnen bewijzen dat daar niets van klopte."
Oorlog in Libië
De oorlog in Libië in 2011, een van de eerste conflicten waarin sociale media een belangrijke rol speelden, toont de andere kant van het spectrum. Op 31 maart 2011 begon de NAVO met luchtaanvallen op Libië "om burgers te beschermen tegen het regime van de dictator Kadhafi".
Twitteraars wisten aan de hand van openbare bronnen militaire doelwitten te achterhalen en brachten hun bevindingen massaal onder de aandacht van de NAVO. Als zo'n locatie vervolgens werd aangevallen, werd dat uitbundig gevierd.
Of de NAVO de berichten van particuliere osint'ers gebruikte om doelwitten te identificeren, is onduidelijk. Dát de NAVO Twitter als bron gebruikte, staat vast. "Al dit materiaal wordt samengebracht. Inlichtingenanalisten moeten vervolgens beslissen welke waarde ze eraan toekennen", zei een woordvoerder daarover.
Hoewel de NAVO-interventie wordt beschouwd als doorslaggevend bij het omverwerpen van het wrede Libische regime, werden naar schatting honderden burgers gedood bij de NAVO-luchtaanvallen.
Voorzichtig
Wat moet je wel of niet publiceren? Wanneer stel je iemand bloot aan gevaar? Het zijn dilemma's waar Zwijnenburg veel over nadenkt. "Over de Houthi's is bijvoorbeeld bekend dat ze veel onder de grond bouwen. Als je ziet dat een onlangs aangebouwde weg in een berg verdwijnt, zou dat een Houthi-wapenopslag kunnen zijn. Maar het kan ook gewoon om een steengroeve gaan."
Volgens Zwijnenburg is het voor osint'ers belangrijk om voorzichtig te zijn met het trekken van conclusies, zo toont ook het rumoer rond de observatie van @VleckieHond. "Om echt zeker te weten dat het om een wapenopslag gaat, heb je beelden nodig van Houthi's die je kunt herleiden naar diezelfde locatie."
Maar ook als vaststaat dat het om een legitiem doelwit gaat, is er volgens Zwijnenburg sprake van een spanningsveld. "Je kunt niet weten hoe er wordt omgegaan met die informatie. Bij een aanval op een legitiem doelwit kunnen ook burgers omkomen." Hij verwacht dat onder president Trump het aantal burgerslachtoffers zal toenemen, omdat de
Houthi-basis, of toch iets anders? Onderzoekers open bronnen worstelen ermee
Aan de hand van satellietbeelden dacht een anonieme X-gebruiker een ondergrondse Houthi-basis in Jemen te hebben gelokaliseerd. Toen de VS de locat...
